Bak-Dinle-Hisset Yönteminin maket üzerinde gösterilmesi

Maket üzerinde CPR eğitimi

HASTA/YARALININ VE OLAY YERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

İlkyardımcının bilmesi gereken ve vücudu oluşturan sistemler nelerdir?
İnsan vücudu bir bütün olarak özel görevleri bulunan ''sistem''lerin bileşiminden oluşmuştur. İlkyardımcının bu sistemleri ve işlevlerini bilmesinde sayısız yarar vardır.
İnsan anatomisini bilmek ilk yardımda öncelikleri belirlemek ve yaralıya yardım edebilmek açısından oldukça önem taşımaktadır.
Temel olarak on anatomik sistem bulunmaktadır.

Hareket sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket sistemi şu yapılardan oluşur:
· Kemikler
· Eklemler
· Kaslar
Dolaşım sistemi: Vücut dokularının oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları taşır ve yeniden geriye toplar. Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur:
· Kalp
· Kan damarları
· Kan
Sinir sistemi: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar. Sinir sistemi şu yapılardan oluşur:
· Beyin
· Beyincik
· Omurilik
· Omurilik soğanı

Solunum sistemi: Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi şu organlardan oluşur:
· Solunum yolları
· Akciğerler
Boşaltım sistemi: Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini yaparak vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur:
· İdrar borusu
· İdrar kesesi
· İdrar kanalları
· Böbrekler
Sindirim sistemi: Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi şu organlardan oluşur:
· Dil ve dişler
· Yemek borusu
· Mide
· Safra kesesi
· Pankreas
· Bağırsaklar

Hasta/yaralının değerlendirilmesinin amacı nedir?
· Hastalık yada yaralanmanın ciddiyetini değerlendirmek
· İlkyardım önceliklerini belirlemek
· Yapılacak ilkyardım yöntemini belirlemek
· Güvenli bir müdahale sağlamak

Hasta/yaralının ilk değerlendirilme aşamaları nelerdir?
Hasta/yaralıya sözlü uyaran yada hafifçe omzuna dokunarak “iyi misiniz?” diye sorularak bilinç durumu değerlendirmesi yapılır. Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalar için önemlidir. Buna göre hasta/yaralının ilk değerlendirilme aşamaları şunlardır:
A. Havayolu açıklığının değerlendirilmesi:
· Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir yada kusmuk, yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir.
· Hasta/Yaralının yanına diz çökülür.
· Hasta/Yaralının kravat, yakasını açılır.
· Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır.
· Bilinç kaybı belirlenmiş ise ağız içi önce göz ile daha sonra işaret parmağı yandan ağız içine sokularak bir çengel gibi kullanılarak diğer yandan çıkartılmak suretiyle kontrol edilmeli, ardından yabancı cisim varsa bir bez aracılığı ile çıkarılmalıdır.
· Daha sonra bir el hasta/yaralının alnına konarak, diğer elin 2-3 parmağı ile çene tutularak baş geriye doğru itilip Baş-Çene pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.

B. Solunumun değerlendirilmesi:
İlkyardımcı, başını hasta/yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta/yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 5 saniye süre ile değerlendirir.
· Göğüs kafesinin solunum hareketini gözleme.
· Eğilerek yüzünü hastanın ağzına yaklaştırarak solunumu dinleme ve soluğu yanağında hissetmeye çalışma.
· El ile göğüs kafesinin hareketlerini hissetmeye çalışma.
Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır.

C. Dolaşım desteği (Kalp Masajı):
Bu aşamaya kadar canlılık belirtisi yoksa hasta/yaralı sert bir zemin üzerine yatırılır, derhal dış kalp masajına başlanır.
İlk değerlendirme sonucu hasta/yaralının bilinci kapalı fakat solunumu varsa derhal koma pozisyonuna getirerek diğer yaralılar değerlendirilir.

Hasta/yaralının ikinci değerlendirmesi nasıl olmalıdır?
İlk muayene ile hasta/yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan sonra ilkyardımcı ikinci muayene aşamasına gelerek baştan aşağı muayene yapar. İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır :

Görüşerek bilgi edinme:
· Kendini tanıtır,
· Hasta/yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder,
· Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar,
· Hasta/yaralının endişelerini gidererek rahatlatır,
· Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri, sonuç olarak ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve alerjinin varlığı sorularak öğrenilir.

Baştan aşağı kontrol yapılır:
· Bilinç düzeyi, anlama, algılama
· Solunum sayısı, ritmi, derinliği
· Nabız sayısı, ritmi, şiddeti
· Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi
Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak yada burundan sıvı yada kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir.
Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir.
Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu yada morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta/yaralının sırtı da kontrol edilmelidir.
Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı yada duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık yada yara olup olmadığı araştırılmalıdır.
Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir.
İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.

Olay yerini değerlendirmenin amacı nedir?
· Olay yerinde tekrar kaza olma riskini ortadan kaldırmak,
· Olay yerindeki hasta/yaralı sayısını ve türlerini belirlemek.
Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanır.

Olay yerinin değerlendirilmesinde yapılacak işler nelerdir?
Herhangi bir olay yerinin değerlendirilmesinde aşağıdakiler mutlaka yapılmalıdır:
· Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı, kontağı kapatılmalı, el freni çekilmeli, araç LPG’li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır.
· Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri yerleştirilmelidir. Bunun için üçgen reflektörler kullanılmalıdır.
· Olay yerinde hasta/yaralıya yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır.
· Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir.
· Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
· Ortam havalandırılmalıdır.
· Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir.
· Hasta/yaralı yerinden oynatılmamalıdır.
· Hasta/yaralı hızla yaşam bulguları yönünden (ABC) değerlendirilmelidir.
· Hasta/yaralı kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir.
· Hasta/yaralı sıcak tutulmalıdır.
· Hasta/yaralının bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir.
· Tıbbi yardım istenmelidir (112).
· Hasta/yaralının endişeleri giderilmeli, nazik ve hoşgörülü olmalıdır.
· Hasta/yaralının paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir.
· Hasta/yaralı ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir.
· Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır.

İlkyardımın temel uygulamaları nelerdir?
İlkyardım temel uygulamaları :
Koruma, Bildirme ve Kurtarmadır (KBK).
Koruma:
Durumun ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmak, tekrar yeni bir kaza olmasına fırsat vermemektir.
Bildirme:
Olay/kaza mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde telefon veya diğer kişiler aracılığı ile gerekli yardım kuruluşlarına bildirilmelidir. Türkiye'de ilkyardım gerektiren her durumda telefon iletişimleri, 112 acil telefon numarası üzerinden gerçekleştirilir.
Kurtarma :
Olay yerinde hasta/yaralılara müdahale hızlı ancak sakin bir şekilde yapılmalıdır.

112’nin aranması sırasında nelere dikkat edilmelidir?
· Sakin olunmalı yada sakin olan bir kişinin araması sağlanmalıdır.
· 112 merkezi tarafından sorulan sorulara net bir şekilde cevap verilmelidir.
· Kesin yer ve adres bilgileri verilirken, olayın olduğu yere yakın bir caddenin ya da çok bilinen bir yerin adı verilmelidir.
· Kimin, hangi numaradan aradığı bildirilmelidir.
· Hasta/yaralı(lar)ın adı ve olayın tanımı yapılmalıdır.
· Hasta/yaralı sayısı ve durumu bildirilmelidir.
· Eğer herhangi bir ilkyardım uygulaması yapıldıysa nasıl bir yardım verildiği belirtilmelidir.
· 112 hattında bilgi alan kişi, gerekli olan tüm bilgileri aldığını söyleyinceye kadar telefon kapatılmamalıdır.

İlkyardımcının müdahale ile ilgili yapması gerekenler nelerdir?
· Hasta / yaralıların durumunu değerlendirmek (ABC) ve öncelikli müdahale edilecekleri belirlemek
· Hasta/yaralının korku ve endişelerini gidermek
· Hasta/yaralıya müdahalede yardımcı olacak kişileri organize etmek
· Hasta/yaralının durumunun ağırlaşmasını önlemek için kendi kişisel olanakları ile gerekli müdahalelerde bulunmak
· Kırıklara yerinde müdahale etmek
· Hasta/yaralıyı sıcak tutmak
· Hasta/yaralının yarasını görmesine izin vermemek
· Hasta/yaralıyı hareket ettirmeden müdahale yapmak
· Hasta/yaralının en uygun yöntemlerle en yakın sağlık kuruluşuna sevkini sağlamak (112) (Ancak, ağır hasta/yaralı bir kişi hayati tehlikede olmadığı sürece asla yerinden kıpırdatılmamalıdır.)

İlkyardımcının özellikleri nasıl olmalıdır?
Olay yeri genellikle insanların telaşlı ve heyecanlı oldukları ortamlardır. Bu durumda ilkyardımcı sakin ve kararlı bir şekilde olayın sorumluluğunu alarak gerekli müdahaleleri doğru olarak yapmalıdır. Bunun için bir ilkyardımcıda aşağıdaki özelliklerin olması gerekmektedir:
· İnsan vücudu ile ilgili temel bilgilere sahip olmak,
· Önce kendi can güvenliğini korumak,
· Sakin, kendine güvenli ve pratik olmak,
· Eldeki olanakları değerlendirebilmek,
· Olayı anında ve doğru olarak haber vermek (112’yi aramak),
· Çevredeki kişileri organize edebilmek ve onlardan yararlanabilmek,
· İyi bir iletişim becerisine sahip olmak.

Hayat kurtarma zinciri nedir?
Hayat kurtarma zinciri 4 halkadan oluşur. Son iki halka ileri yaşam desteğine aittir ve ilkyardımcının görevi değildir.
1.Halka - Sağlık kuruluşuna haber verme
2.Halka - Olay yerinde yapılan Temel Yaşam Desteği
3.Halka - Ambulans ekiplerince yapılan müdahaleler
4.Halka - Hastane acil servisleridir



İlkyardımın ABC si nedir?
Bilinç kontrol edilmeli, bilinç kapalı ise aşağıdakiler hızla değerlendirilmelidir:
A Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi
B Solunumun değerlendirilmesi ( Bak-Dinle-Hisset)
C Dolaşımın desteği (Kalp Masajı)

Acil tedavi nedir?

Acil tedavi ünitelerinde, hasta/yaralılara doktor ve sağlık personeli tarafından yapılan tıbbi müdahalelerdir.

İlkyardımcı kimdir?

İlkyardım tanımında belirtilen amaç doğrultusunda hasta veya yaralıya tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç gereçlerle, ilaçsız uygulamaları yapan eğitim almış kişi ya da kişilerdir.

İlkyardım ve acil tedavi arasındaki fark nedir?

Acil tedavi bu konuda ehliyetli kişilerce gerekli donanımla yapılan müdahale olmasına karşın, ilkyardım bu konuda eğitim almış herkesin olayın olduğu yerde bulabildiği malzemeleri kullanarak yaptığı hayat kurtarıcı müdahaledir.

İlkyardımın öncelikli amaçları nelerdir?

· Profesyonel sağlık ekipleri ulaşıncaya kadar hayati tehlikeyi ortadan kaldırmak,
· Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak,
· Yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek, iyileşmeyi kolaylaştırmak.

İLKYARDIM ÇANTASI
Türkiye Acil Tıp Derneği aşağıdaki malzemelerin
İlkyardım Çantası içinde bulunmasını önermektedir:
1 adet künt uçlu Makas
3 çift Lateks Eldiven
5 adet 5 x 5 cm Gazlı Bez
5 adet 10 x 10 cm Gazlı Bez
2 adet 2m x 10 cm Rulo sargı bezi
2 adet üçgen Bandaj
2 adet ağzı kapanabilir Plastik Poşet
4 adet Çengelli İğne
Temel Yaşam desteği Bilgi Formu
1 adet Suni Solunum Ağızlığı

İLK YARDIM NEDİR ?
Ani olarak hayati tehlike içeren bir durum, kaza veya hastalık karşısında sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar hasta/yaralıya durumunun kötüleşmesini engellemek amacıyla anında olay yerinde, eldeki olanaklar kullanılarak, ilaç kullanılmadan yapılan uygulamalara İLKYARDIM denir.

Vücudumuzda solunum ile sağlanan oksijenin kesilmesinden 1-2 dakika sonra kalbimiz de durmaktadır. Kalp durması ''klinik ölüm'' olarak tanımlanmaktadır. Kalbin durması; vücuttaki tüm hücrelere giden oksijenin engellenmesi demektir. Oksijensizliğe en duyarlı hücreler beyin hücreleridir. Maksimum 4-6 dakika sonra beyinde geri dönüşü olmayan doku ölümü meydana gelmektedir. Buna ''biyolojik ölüm'' adı verilmektedir. İlkyardımcının görevi bu kısa süreyi en iyi şekilde değerlendirmek ve kalp akciğer canlandırmasına vakit kaybetmeden başlamaktır.